Xiristiyanî li Bakur û Rojhilatê Sûriyê: Hebûneke Dîrokî û Qurbanî li Hemberî Aloziyan

Civaka Suryanî-Asûrî, li gel civakên din ên Xiristiyan, beşek sereke ya tevna civakî ya cihêreng li Bakur û Rojhilatê Sûriyeyê pêk tîne. Van civakan, tevî pevçûnên di salên dawî de herêmê dorpêç kirine, mîrateya xwe ya çandî û olî parastine.

Gelê Xiristiyan li Bakur û Rojhilatê Sûriyê li parêzgehên Hesekê, Reqa û Dêra Zorê, her wiha li bajarên mezin ên wekî Qamişlo, Dêrik (el-Malikiyê), Tirbespî (el-Qahtaniye) û Girkê lekê (el-Ma’bade) kom bûye. Xiristiyan pêkhateyeke bingehîn a vê herêmê ne, di heman demê de Ereb, Kurd, Suryanî, Asûrî, Ermenî û Tirkmen jî lê dijîn, beşdarî cihêrengiya civakî û çandî ya dewlemend a herêmê dibin.

Xiristiyan pêkhateyeke sereke ne li herêmê ne. Gundên Asûrî yên li kêleka Çemê Xabûr li parêzgeha Hesekê di Sibata 2015an de rastî yek ji êrîşên herî girîng hatin, dema ku DAIŞê operasyoneke berfireh da destpêkirin di encamê de, di navbera 220 û 285 sivîl, di nav de jin û zarok, hatin revandin, her wiha milk û dêran hatin wêrankirin. Ev yek bû sedema koçberiyeke berfireh û kêmbûna hebûna wan a demografîk li herêmê.

Li hember gefên ewlehiyê, di salên dawî de hêzên parastina xwecihî hatine damezrandin, bi taybetî Meclîsa Leşkerî ya Suryanî (MFS), di Çileya 2013an de, li gel Hêzên Sutoro û parizvanên Xabûr hate damezrandin. Ev rêxistin paşê tevlî Hêzên Demokratîk ên Sûriyê (QSD) û Hêzên Ewlekariya Navxweyî bûn, beşdarî parastina deverên ku ev civak lê dijîn bûn û vegera hin niştecihan hêsan kirin.

Ji hêla siyasî ve, partî û rêxistinên Xiristiyan, di nav de Partiya Yekîtiya Suryanî û Rêxistina Demokratîk a Asûrî, beşdarî saziyên Rêveberiya Xweser a Bakur û Rojhilatê Sûriyê dibin, prensîba pir rengiyê pejirandiye û zimanên Suryanî û Ermenî di bernameyên xwe yên perwerdehiyê de bi cih kiriye. Çalakiyên van pêkhateyan girîngiya jiyana hevbeş tekez dikin, destnîşan dikin ku bajaroka Til Temir mînakek ji cihêrengiya civakî li herêmê ye.

Mutran Moîs E’msîh, Mutranê Suryanên Ortodoks ê Cezîr û Firatê, got:

“Ev bajar û herêm, em bi dirêjahiya serdeman qedrê wan digirin, şahidiya jiyana hevbeş a ku em parve dikin e – Suryanî, Ermenî, Asûrî, Keldanî, Kurd, Ereb û Êzîdî. Em bi hemî pêkhateyên Cezîrê serbilind in, mîna gurzeke ji her rengî bin, her gul bi bêhna xwe ya bêhin xweş. Em di jiyana xwe ya hevpar de, di tengasiyê de, tevî bûyerên dilşikestî yên ku me kişandine, hevûdu temam dikin. Lê îro, roja azadî, evîn û aştiyê ji bo hemî civakan hilhatiye, da ku ew kêfa aştî û evînê biceribînin û beşdarî avakirina Sûriyek nûjen ji bo qenciya hemî gelên wê bibin. Ji ber ku em wekî malbatek, bira û xwişkên ji hemî civakan bi hev re dijîn, em ji kêfên hev kêfxweş dibin û ji xemgîniyên hev xemgîn dibin. Em lava ji Xwedê dikin ku ewlehî û aştiyê bide, qencî û bereketê bide vê axa pîroz, axa Cezîrê, axa qencî û comerdî ji bo hemî gelên wê. Tirs ji bo bakur-rojhilatê Sûriyê,  ji bo Cezîrê û ji bo Sûriyê nîne, çi zehmetî bi ser vê herêmê de werin bila bibin. Divê em ji we re behsa rojên borî jî bikin.” Bûyera trajîk û dilşikestî ya ku dema DAIŞ daket gundên herêma Xabûrê qewimî, wan cîhan koçber kir û xelkê wê girtin, an jî rasttir, ew girtin da ku wan wek dîl û esîr bibin Reqa. Wan dêr şewitandin û her tiştê li ser rêya xwe wêran kirin. Di wî şerî de, kurên me şehîd bûn, çi Suryanî, çi Asûrî, çi Kurd, çi Ereb. Em wan hemûyan wekî kurên xwe dibînin. Axa herêma Cezîrê û axa Bakur-Rojhilatê Sûriyê bi xwîna şehîdan şil bû, eger xwîna şehîdan nebûya, li ser vê erdê jiyana me tunebûya. Xwedê rehma xwe li şehîdan bike, û hûn dirêj bijîn.

Ebjer Nohomo, endamê Fermandariya Giştî ya Mecilîsa Leşkerî ya Suryanî, piştrast kir ku:

“Mecilîsa Leşkerî ya Suryanî di 8ê Çileya 2013an de ji aliyê komek ciwanên Xiristiyanên Suryanî û Asûrî ve, wekî bersivek li ser bûyerên li herêmê qewimîn û destpêka şoreşa Sûriyê, hate damezrandin. Piştî vê yekê wêrankirinek berfireh û hebûna komên terorîst ên çekdar ên ku di revandin û tirsandinê de mijûl bûn, pêk hat. Vekişîna rejîma berê û dev ji niştecihan berda, coşa van ciwanên Xiristiyanên Suryanî û Asûrî hîn bêtir zêde kir, yên ku hestek kûr a xetereyê li ser gel, dêr, taxû malên xwe hîs kirin. Vê yekê wan handan kir ku çekan hilgirin da ku axa xwe biparêzin û gelê Suryanî û Asûrî, civaka Xiristiyan û hemî civakên din ên li herêmê biparêzin, ji ber ku gef li tevahiya niştecihan digirtin û xeter li ser hemî niştecihên herêmê, li seranserê bakur û rojhilatê Sûriyê, dikirin.”

Wayêl Mîrsa, endamê komîteya rêveber a Partiya Demokratîk a Asûriyan, destnîşan kir ku:

“Asûrî di aştî û ewlehiyê de dijiyan. Gelê Asûrî bi xwezayî bi hemû koman re aştîxwaz e, ji ber vê yekê ew li gundên Xabûr bi birayên xwe yên Kurd û Ereb re bi aştî dijiyan, her çend rejîma şovenîst hewl da ku nakokiyan biçîne û Asûriyan ji mafên wan ên neteweyî û naskirina wan di destûra bingehîn a Sûriyê de wekî gelê xwecihî bêpar bihêle. Li herêma Xabûrê 36 gundên Asûrî hene, gundên girêdayî navçeya Til Temirê yên herî mezin in. Rastî ev e ku jiyana hevbeş çandek e ku em li ser wê mezin bûne. Asûrî li Til Temirê, li kêleka Kurd û Ereban, bi biratî bi me re dijiyan, me bi hev re dixebitî, nemaze di çandiniyê de. Ji ber vê yekê, em her gav dubare dikin ku Til Temir paytexta biratiya gelan li Bakurê Rojhilatê Sûriyê ye.”

Her wiha ji hêla Horo Sarbon Sarkis Samuyêl, rêveberek di Hêzên Ewlekariya Navxweyî (Sutoro) de piştrast kir:

 “Avakirina Rêveberiya Xweseriya Demokratîk tê wateya beşdarbûna hemî pêkhate û koman di avakirina vê rêveberiyê de. Ji bo hemî pêkhateyan tiştekî xwezayî ye di asta siyasî, leşkerî û ewlehiyê de beşdarî danûstandinan bibin, ev tiştê ku her pêkhateyek bi parastina xwe û parastina pêkhateyên din dest pê kiriye ye.”

Nebîl Werda, fermandarê Encumena Pasvanên Xabûr a Aşûrî, got jî:

“Em, wekî Aşûrî, bi zimanên Aşûrî, Kurdî û Erebî diaxivin, ev jî encama tevlihevî û têkiliyên nêzîk ên di navbera civakên me de ye. Di van deh salên borî de, em rojên dijwar ên di şerê li dijî DAIŞê de bi bîr tînin. 23ê Sibata 2015an ji bo civaka Aşûrî rojek pir giran bû, piraniya hevalên me piştî şoreşê şehîd bûn. Ew yek ji wan demên herî dijwar bûn ku gelê me heya niha jiyaye.”